هونەرمەند محەمەد شێخۆ، ئێك بوویە ژ وان سترانبێژێن هەر ل دەستپێكا كارێ خۆ یێ هونەری ل رێك و شۆپێن تایبەت دگەریا سەخمەراتی وێ چەندێ كو ببیتە خودان دەنگ و رێبازەك تایبەت یا سترانا نوی یا كوردی، نە تنێ ل رۆژئاڤایێ كوردستانێ، بەلكو ل سەرانسەری كوردستانێ، دەما دەست ب ستران و موزیكێ كری، ڤیایە تشتەكێ نوی پێشكێشی گوهدارێ سترانا كوردی بكەت، یێ جودا بیت ژ سترانبێژێن ل بەری وی ستران دگۆتن، د گۆتنەكا خۆ دا محەمەد شێخۆ دبێژیت: نكارم سترانا فولكلۆری ژ كوردێن بۆتان خوەشتر بێژم، چ مریەم خان یان محەمەد عارفێ جزیری، یان ژی ئەلماس خانێ، ئێدی ئەز چ بێژم؟ باشتر ئەوە ئەز كارەكی پێشكێش بكەم كو هونەرمەند ژ من درازی بن.
هونەرمەندەكێ دلپاك و ب وەفا بوویە، چ بۆ كارێ خۆ یان ژی بۆ دۆزا گەلێ خۆ، ژبلی ب تەمبوورا و ئاواز و سترانێن خۆ، وەكو كەس ژی پشكدارییا وی د بزاڤ و خەباتا شۆرشگێری دا خەمساری نەكربوو. هەر جهـ و دەمێ لێ با، ژ كەسێن ئاخفتن خۆش و ئەزمان شیرین و چیرۆكبێژەكێ زیرەك بوویە، خودان داهێنان بوو، د ژیانا خۆ دا گەلەك نەخۆشی دیتبوون و ژ وان سترانێن وی یێن مە گوهـ لێبوویی كەفتییە د حەبس و زیندانان ڤە.
كەسەكێ هونەرزان و تەمبوورڤان بوو، گەلەك حەز ژ بەژن و بالا خۆ دكر و بەژن زراڤ و بلند بوویە، لێ ژ چاڤێن خۆ كێم دیتن بوویە و بەردەوام بەرچاڤك هلگرتینە. دیسان حەز ژ خۆ كرن و دەركەفتن ب شیوازەك رێك و پێك و جوان، هەردەم جلكێن نوی دكرنە بەرخۆ.
هونەرمەند محەمەد شێخۆ ل سالا 1948ێ ل گوندێ (گرباوی) ژ دایك ببوو، ناڤێ وی یێ دروست ل دویڤ ناسنامەیا وی (محەمەد صالح محەمەد)ە، بەلێ دهاتە نیاسین كو محەمەد شێخۆ كوڕێ شێخ موسە، دایكا وی (فاتما)یە، باپیرێ وی (ئەحمەد)ە.
ژ گوندێ گرباوی رێیا گوندێ خەجۆكێ گرت و ل وێرێ چوویە خواندنگەهێ، د رێزا سیێ دا قۆرئان ختم كر، گەلەكێ زیرەك و ژبەر خۆ دەركەفتی بوویە، نەخاسمە د خواندنا ئۆلپەرستیێ دا. بەلێ ژ بەلەنگازییا وی كەسێ چ ژێ باوەر نەدكر.
ل دەمێ ئەو زارۆك، بابێ وی خەونەكێ دبینیت وبۆ مەلایێ گوندی (شێخ رەشید)ی دبێژیت، دا شرۆڤەكێ بدەتە خەونا وی، بابێ وی دبێژتە شێخی: من دیت د قولكەكێ دا شەوقەكا تیژ خۆ ل نیڤا خانیێ مە دابوو. شێخی لێ ڤەگێرا و گۆتێ: كورەك ژ كورێن وە یا نوێ دونیایی بە، یان ژی وێ ئاخرەتی بە، وێ گەلەك ناڤ و دەنگی پێكەڤە…”، ئەڤە بوو ئێك ژ وان كورا، كو محەمەد شێخۆ بوو بۆ ب ناڤ و دەنگترین سترانبێژ و هونەرمەند. بوویە دونیایی و ناڤ و دەنگ ژێڕا پەیدا بووینە و دەنگێ وی هەر دێ مینیت ساخ.
ل بەراهیێ مە ئاماژە پێكر كو كەفتییە زیندانان، هەر ل دەستپێكا خواندنێ ژ بەر زیرەكی و شارەزاییا وی د خواندنێ دا، هەڤالێن وی حەز ژێ نەدكر، گەلەك درەو ب دویڤ ڤەدنان و هەتا جارەكێ، شەڤەكێ كرە دزیندانێ ڤە، ژبەر كو دەما كۆمۆنست گەهشتینە گوندێ وان، ئەوی بەلاڤۆكێن وان دخواندن.
مالا وان وەكو مشەختان لێ هاتبوو، هەر ژ سالا 1963ێ و هەتا رۆژا وەغەركرنا وی ژ گەلەك جهان هاتییە ڤەگوهاستن، ژ بەر ئەگەرا بار و كاودانێن جڤاكی و سیاسی و هونەری. دەمەكی ژی ل نك مامێ خۆ (بەرجەس) ل باژێركێ (قامشلۆ) مایە، دەمەكی ژی ل نك مامەكێ دیتر (ئەحمەد)ی مایە و چوویە خواندنگەهێ، دیسان ل وێرێ ژی هەر ژبەر زیرەكی و ژیرییا وی، گوندیێن وی حەز ژێ تنگژین و درەو ب دویڤڤە دنان و دگۆتن: مرۆڤەكە مەیێ ڤەدخۆت و دچیتە شانەدێرا سترانان دبێژیت، هەتا دوماهیێ دەست ژ خواندنێ بەردایی.
ل رێزا دووێ ناڤنجی ل خواندنگەها (ئیرۆبی) چاڤێن وی ئێشەك كەفتێ و بابێ وی ژی بێچارە ببوو، هەڤالێن وی كۆمبووینە و چەند قرۆشەك ژێرا جەماندن و فرێ كرە حەلەبێ و ژ وێ رۆژێ و هێرڤە بەرچاڤك هلگرت بوون.
ل سەر زیرەكییا وی، رۆژەكێ بابێ وی دچیتە خواندنگەهێ، سەیدایەكێ وی ژێرا دبێیت: ” بێژە كورێ خۆ بلا گەلەك پرسیاران ژ مە نەكەت ل بەرامبەری خواندەڤانان، ژبەر كو ئەم شەرم دكەین، ما تشتێ ئەم دبێژین وەك مەبە یان وەك وی یە. بابێ وی لێ ڤەدگێریت و دبێژتێ: نەوەللا وەك وی یە و نە وەكی تەیە”. چنكی كورێ وی (محەمەد شێخۆ)ێ هونەرمەند چاڤێ وی ژ كەسێ نەدشكەست و سەرێ خۆ لبەر كەسێ نە دچەماند.
هەڤبەندیێن سیاسی
سالا 1967ێ، خواندنگەهێن سووری دەرگەهێن خۆ گرتبوون، ژبەر كو ببوو شەر، مالا وان چوویە گوندێ (خەجۆكێ)، خەلكێ گوندی ب هاتنا وان كەیفخۆش بوون، چونكی (محەمەد شێخۆ) وەكی كورێن وان بوو. زیرەك و چەلەنگ، ئاقلمەند و شولكەر بوو.
دەمێ خواندنێ ل سەرێ سالا نوی دەست پێكری، بابێ وی پارە نەبوون بدەتێ داكو بزڤریتە سەر خواندنا خۆ، هەروەسا پشتی ژیێ وی گەهشتییە (18) هەژدە سالیێ ژێ خواست كو بچیتە عەسكەریێ، بەلێ ژبەر چاڤێن وی لێبورینێ ژێگرتییە ول مال روونشت و هاریكارییا بابێ خۆ دكر ژبۆ هلگرتنا بارێ گرانێ ژیانێ، هەر دوی دەمی دا هەڤبەندییەك دناڤبەرا وی و پارتیا كۆمۆنیستا سووری دا پەیدا دبیت، بەلێ گەلەك نەڤەكێشا ژبەر كو ستران ل سەر كەسینییا (خالد بەكداش)ی نەگۆتن، ژبەر كو كورد دهزرا وان دا نەبوون.
د سالا 1969ێ دا، گەلەك جاران دچوو لایێ (حەسەنێ تەوفۆ) و (خەلیلێ ئێزدی) كو ئەوان تەمبوور هەبوون، ل گوندی سترانبێژێ مە گەلەك جارا ئێكەمین كەس بوویە د ناڤ هەمیان دا ب ئاشكرایی ستران دگۆتن و تەنبوور لێددا، دیسان جارەكێ مامێ وی (حەسەن)ی تەنبوورەك چێكر بوو ژبۆ (فاروق شێخ حەمید)ی، ژ وی پێڤە كەسێ دیتر نەبوو تەنبوورێ لێ بدەت و فاروق ژی ئەینیێ جارەكێ دهاتە گوندی، مامێ وی تەنبوور ژبەر دەستێ وی راكر داكو لێنەدەت، پاشی مامێ وی گۆتێ: ئەگەر تو شیای بۆ مە چەند سترانێن كوردی لێ بدەی، ئەزێ ڤێ تەنبوورێ بدەمە تە. ئەوی ئەو ستران لێدان و ل گەل چەند سترانەكێن عەرەبی، لێ مخابن ژیێ تەنبوورا وی گەلەك كورت بوو، جارەكێ لێددا و ژ نشكەكێ ڤە بابێ وی و مەلایەك هاتن، هەر بلەز تەنبوورا خۆ كرە د قونجالكەكێ راو دروینیت و پاتەك بسەر دادا، ژ هەمی جهان مەلا دچیتە وێ قونجالكا تەمبوور لێ دروینیت و پالێ خۆ ددەتێ، دبیتە قرچەقرچا وێ و مەلا دبێژیت ئەڤە چ بوو؟ محەمەد شێخۆ ژی گەلەك عاجز بوو و گۆتێ: ” چ تشت نەبوو”. ل سەر ئاخفتنێن مەلای، هەر د وێ گاڤێ دا بابێ وی دبێژیت:” یێ تەنبوورێ لێ بدەت ئیمان د تلیێن وی دا نینە”.
گەریان و سازدانا گرۆپێن هونەری
هەر د وێ سالێ دا، ب قەچاخی دەرباسی توركیا دبیت و پاشی سالا 1970ێ پشتی ڤەگەریاینە سەر گوندێ خۆ دەمەكی مایە و پاشی قەستا (بەیرۆت)ێ كرییە داكو ل وێرێ باشتر فێری مۆزیكی ببیت، دەست ب فێربوونێ كر و بوو ئەندامەكێ چالاك و خودان شیان د (كۆما سەركەفتن) دا ل گەل هونەرمەند (مەحموود عەزیز شاكر) و (سەعید یووسف)ی.
د شەهیانەكا وان دا، سەرۆكێ لوبنانێ حازر دبیت و گوهدارییا دەنگێ وی دكەت و ڤیانەك ژێڕا پەیدا دبیت. د وی دەمی دا ناڤێ وی هاتە بەلاڤكرن كو ل هەر جهێ ئەو لێ ئامادە ببا، یا چاڤەرێكری بوو كو دێ سترانێن كوردی هێنە گوتن، ئانكو دەنگێ محەمەد شێخۆی، ببوو دەنگ و ناسنامەیا سترانا كوردی.
هەر دوی دەمی دا، سترانبێژا عەرەب (سەمیرا توفیق) ژێ دخوازیت كو د كۆما وێ یا مۆزیكی دا ببیتە ئەندام، هەروەسا ببوو ئەندامێ ئێكەتییا هونەرمەندێن لوبنانێ، وی دەمێ ل وێرێ، وی گەلەك ستران گۆتن و تۆماركرن، هاریكار و پشتەڤانێ وی ژی هونەرمەند مەحموود عەزیز شاكر بوویە. ژ وان سترانێن وی، وەك: (ل بەر دلێ من پر شیرینە، رابە ژ خەو، ئەمان دلۆ، تە دباراندن بەر من سۆرگول، گەورێ، زەینەبێ و گولیزار).
ل بەغدا .. ئاواز و سترانێن نیشتمانی و دلڤەكەر
د سالا 1972ێ ب ئەگەرێ پێكولا كوشتنا وی هاتییەكرن، ژ لوبنانێ دەردكەڤیت و دگەهتە وێ باوەریێ كو ل نێزیك كەسەك نەشێت د لوبنانێ دا بژیت. ئەم دشێین بێژین كو گۆتنا وی راست دەردكەڤیت و شەرێ ناڤخو ل وێرێ دەست پێكر بوو.
پشتی زڤرییەڤە بۆ وەلاتێ خۆ، (كۆما رمێلان) یا مۆزیكێ پێك دئینیت و دبیتە سەرۆكێ وێ، لێ ژبۆ بیرهاتنا (تەڤگرا تەصحیحێ) یا بەعسییان خۆ ددەتە ئالەكی و بەرەڤ كوردستانا عیراقێ دهێت ل باژێرێ كەركووكێ بۆ دەمەكێ مایە و پاشی ل سەر داخوازیا وی، هەڤالێن وی، فرێ دكەنە بەغدا، داكو ل ئێزگە و تێلەفزیۆنێ سترانا بێژیت و تۆمار بكەت.
