رۆژا رۆژنامه‌گه‌رییا كوردى كو دكه‌ڤیته رۆژا 22ی نیسانێ ژ هه‌ر ساله‌كێ و نها 123 سال ب سه‌ر وێ هه‌لكه‌فتێ ده‌رباز دبن كو ل رۆژا 22/ نیسانا سالا 1898 رۆژناما ئێكێ یا كوردى ب ناڤێ كوردستان ژ لایێ میقداد مدحه‌ت به‌درخان، دامه‌زرێنه‌رێ رۆژنامه‌گه‌رییا كوردى ل باژارێ قاهیره یێ پایته‌ختێ مسرێ هاتیه ده‌رێخستن.
ژ وى ده‌مى و هه‌تا نها چه‌ند گۆرانكارى ب سه‌ر رۆژنامه‌گه‌رییا كوردى دا هاتینه، د هنده‌ك قۆناغان دا رۆژنامه‌گه‌رییا كوردى پێشكه‌فتییه و ل هنده‌ك قۆناغان ژى به‌رزه‌بوویه یان ژى نه‌مایه، ئه‌و ژى هنده‌ك جاران ژبه‌ر كاودانێن سیاسى و هنده‌ك جاران ژى ژبه‌ر رێنما و دژوارییا رژێمێن ده‌ستهه‌لات ل ده‌ڤه‌رێ كرى و ب تایبه‌ت ئه‌و وه‌لاتێن كورد تێدا دژین.
رۆژنامێن كوردى یێن د قۆناغێن جودا ده‌ركه‌فتین و ب درێژاهییا رێیا درێژ و دژوار ل سه‌ر سێ گرۆپان دهێنه پۆلینكرن: یا ئێكێ به‌رهه‌مێ ره‌نج و زه‌حمه‌تا هنده‌ك كه‌سانه ژ ره‌وشه‌نبیر و ئه‌دیب و سیاسه‌تمه‌دارێن كورد، یا دویێ كو پتر ژێ ده‌ركه‌فتینه پشكه‌كه ژ ئه‌ده‌بیاتا حزب و رێكخستن و ره‌تێن سیاسى یێن كوردى و یا سیێ ژى ئه‌و رۆژنامه بوون یێن رژێمێن ده‌ستهه‌لات ل كوردستانێ كرین وه‌كو بزاڤه‌كا بۆ راكێشانا كوردان بۆ به‌رژه‌وه‌ندا خوه.
ژێده‌رێن دیرۆكى دیار دكه‌ن كو رۆژنامه‌گه‌رییا كوردى د قۆناغه‌كا تارى یا دیرۆكا خوه‌دا دا ده‌رباز بوویه د گه‌ل ده‌ستپێكا شه‌رێ جیهانى یێ ئێكێ، ژبه‌ركو ده‌ڤه‌رێن كوردا ببوونه مه‌یدانا هه‌ڤڕكیا دژوار د ناڤبه‌را هه‌ڤپه‌یمان و وه‌لاتێن میحوه‌ر دا و بتایبه‌ت د ناڤبه‌را بریتانى و ئۆسمانییان دا، د وى ده‌مى دا رۆژنامێن كوردى د هه‌بوونێ دا نه‌مان چونكو بریتانییان پارچێن مه‌زن ژ ئه‌ردێ ئیراقێ هه‌ر ژ به‌سرا تا كه‌ركووكێ كۆنترۆل كرن.
دیرۆك نڤیسێ كورد كه‌مال موزهر تیشكه‌كێ به‌ردده‌ته سه‌ر رۆژنامه‌گه‌رییا كوردى یا وى سه‌رده‌مى ل ئیراقێ و دیار دكه‌ت، پشتى بریتانییا باژاركێ كفرى ل باشوورێ رۆژهه‌لاتێ كه‌ركووكێ كۆنترۆل كرى گه‌له‌ك گرنگى دا پرسا كوردان و په‌یوه‌ندیێن باش د گه‌ل كه‌ساتیێن كورد دروست كر، ل ڤێرێ ئنگلیزان ب فه‌ر دیت رۆژنامه‌یه‌كێ ب زمانی كوردى ده‌ربێخن وه‌كو ئالاڤه‌ك بۆ راكێشانا كوردان بۆ لایێ خوه و بكارئینانا وان ل دژى ئۆسمانییان، داكو ب رێیا وێ گۆتگۆتك و دروشمێن دژى ئۆسمانییان به‌لاڤ بكه‌ن وه‌كو شه‌ره‌كێ ده‌روونى دژى وان، ل وى ده‌مێ رۆژناما تێگه‌یشتنى راستى ل به‌غدا ل رۆژا 1ی كانوونا دویێ ل سالا 1918 ده‌رخست و تا رۆژا 27 كانوونا دویێ 1919 به‌رده‌وام بوو و ب پیتێن عه‌ره‌بى و فۆنتێ فارسى ده‌ردكه‌فت و ل ژێریا وێ نڤیسی بوو (رۆژنامه‌یه‌كا سیاسى و جڤاكى یه و خزمه‌تا ئێكبوونا ئازادییا كوردان دكه‌ت) و ب تنێ 67 ژماره ژێ ده‌ركه‌فتن، پشتى شه‌ر ب داوى هاتى ده‌ركه‌فتنا وێ ژى راوه‌ستییا.
كه‌مال موزهر دبێژیت، بریتانییا رۆژنامه‌یه‌كا ب هه‌مان شێوه ب زمانێ عه‌ره‌بى ده‌رێخست و ل به‌رپه‌رێ ئێكێ نڤیسا بوو ئه‌ڤ رۆژنامه بنیات عه‌ره‌بى یه و ژبه‌غدا یا عرووبه‌تێ ده‌ردكه‌ڤیت دا كو بالا ئیراقییان پێ راكێشن.
پشتى كه‌فتنا سته‌نبۆلێ د ده‌ستێ بریتانییان دا كو ب ده‌هان كه‌ساتیێن سیاسى و له‌شكرى و قانوونى و ئۆلى یێن كورد تێدا هه‌بوون ب تایبه‌ت مالباتێن به‌رنیاس وه‌كو شه‌مزینان و به‌درخانی و بابانییان، پشتى بریارا دابینكرنا مافێ چاره‌نڤیسێ گه‌لێن نه تورك د ده‌ولتا ئۆسمامنییان دا هاتیه دان، كه‌ساتیێن كورد ده‌ست ب دامه‌زراندنا رێكخستن و حزبێن سیاسى كر و ژبه‌ر چالاكیێن وان یێن مه‌زن چه‌ندین رۆژنامه ده‌رێخستن و ل سه‌رێ هه‌میا رۆژناما (ژین) و هه‌ژمارا ئێك ل مه‌ها چریا ئێكێ یا سالا 1918 ده‌ركه‌فتى ئانكو 17 رۆژا پشتى داوى هاتنا شه‌رێ جیهانى یێ ئێكێ و 25 هه‌ژمار ژێ ده‌ركه‌فتن و خودانێ ئمتیازێ مه‌مدووح سه‌لیم بوو.
پشتى وێ رۆژناما كوردستان ل رۆژا 31ی 1919 ده‌ركه‌فت ب هه‌ردو زمانێن كوردى و توركیا ئۆسمانى، ل سه‌رێ رۆژنامێ ژى نڤیسابوو ( حه‌فتیانه‌یه سیاسى، جڤاكى، ئه‌ده‌بى و زانستى یه) ئه‌و رۆژناما چارێ بوو ب ناڤێ كوردستان ده‌ردكه‌فت، لێ پشتى رۆلێ كه‌مال ئه‌تاتوركى ب هێز كه‌فتى و ده‌ست ب سه‌ر به‌رمایكێن ده‌وله‌تا ئۆسمانى دا گرتى، هێدى هێدى چالاكیێن ره‌وشه‌نبیرى و سیاسى یێن كوردى ل سته‌نبۆلێ نه‌مان.
ل باشوورێ كوردستانێ یا نها ب ناڤێ هه‌رێما كوردستانێ دهێته نیاسین، بریتانیان كۆنترۆل كر، ئیكه‌م چاپخانا رۆژنامان ل سلێمانیێ دانا و د گه‌ل بۆرینا ده‌مى ره‌وشه‌نبیرێن كورد شیان وێ چاپخانێ بكه‌نه هێڤێنى ئێكه‌م خواندنگه‌ها رۆژنامه‌ڤانیێ كو كاتێكرنه‌كا كارا د پاراستنا زمانێ كوردى دا هه‌بوو، پاشى رۆژناما پێشكه‌وتن ده‌ركه‌فت و د دووڤ دا هه‌ژماره‌كا رۆژنامه‌یان وه‌كو بانگى كوردستان، رۆژى كوردستان، بانگى حه‌ق، ئۆمێدى ئیستقلال، هه‌موو ژى ل سالێن بیستان ژ چه‌رخێ بوورى ده‌ركه‌فت بوو د گه‌ل ده‌ستپێكا دامه‌زراندنا ده‌وله‌تا ئیراقێ.
ئه‌و رۆژنامێن چالاكڤانێن سیاسى و ره‌وشه‌نبیر و ئه‌دیب و شاعرێن كورد ده‌ردئێخستن ل سه‌ر كێستێ وان بوو و پشته‌ڤانییا وان ل سه‌ر وى داهاتى بوو یێ ژ فرۆتنا رۆژناما و ریكلامێن بازرگانى و كازندێن وه‌لاتییان دهات، مه‌ره‌ما سه‌ره‌كى ژى پێ ئه‌و بوو وه‌كو د پرتووكخانا نشتیمانییا یا هه‌رێما كوردستانێ دا هاتینه پاراستن كو زمانێ كوردى بپارێزن و هه‌ستا نه‌ته‌وایه‌تى بلند بكه‌ن و جه‌وهه‌رێ دۆزا كوردى بپارێزن.
رۆژناما رۆناكى رۆژناما ئێكێ بوو ل هه‌ولیرێ ل رۆژا 24 چریا ئێكێ 1935ێ ده‌ركه‌فتى و یا حه‌فتیانه بوو و 11 هه‌ژمار ب تنێ ژێ ده‌ركه‌فتن.
د گه‌ل ده‌ستپێكا سالێن چلان رۆژنامه‌گه‌رییا كوردى كه‌فته قۆناغه‌كا جودا، ل وى ده‌مى بۆیاغه‌كا حزبى كه‌فته سه‌ر و پتریا چاپه‌مه‌نیێن ده‌ستپێكا سالێن حه‌فتییان بوونه زامن حالێ حزب و ئالیێن سیاسى یێن كوردى یێن وى ده‌مى كه‌فتینه مه‌یدانا خه‌باتێ وه‌كو چریسك، بۆ پێشڤه، ئێكه‌تییا خه‌باتێ و رزگاركرنا كوردستانێ و رزگارى و خه‌باتا كوردستانێ و هنده‌كێن دى.
رۆژنامه‌گه‌رییا كوردى د گه‌ل وێ رێیا درێژ یا ده‌رباز كرى و هه‌تا نها بۆچوونێن حزبان ل سه‌ر هه‌نه و ژ هه‌موو ئالیه‌كێ ڤه دۆرپێچكرینه و نه‌شێن ب دروست په‌یاما خوه بگه‌هینن.
ب. به‌یارێ زاویته‌یى
